Το 1821 η Κρήτη ξεσηκώθηκε μαζί με την υπόλοιπη Ελλάδα. Πώς όμως πολέμησαν οι πρόγονοι μας; Ποια ήταν τα όπλα της εποχής και ποια από αυτά φτιάχτηκαν στην Κρήτη;

Αυτό είναι το θέμα της  έκθεσης που διοργάνωσε ο Δήμος Μαλεβιζίου σε συνεργασία με τον συλλέκτη και ιστορικό ερευνητή Ευτύχη Τζιρτζιλάκη, ο οποίος μετά από πολύχρονες προσπάθειες έχει συγκεντρώσει μοναδικά κειμήλια της εποχής τα οποία παρουσιάστηκαν σε έκθεση για πρώτη φορά.

Σε αυτό το σημείο χρειάζεται να σημειωθεί ότι , την εποχή εκείνη τα όπλα ήταν χειροποίητα και όπως και οι φορεσιές, είχαν συγκεκριμένα τοπικά γνωρίσματα, και ιδιαίτερη αισθητική. Έτσι τα τοπικής κατασκευής όπλα αποτελούν ταυτόχρονα τεκμήρια για την τεχνική, την τέχνη και την αισθητική της κάθε περιοχής. Ο κρητικός οπλισμός της εποχής του 21 αποτελεί πέρα από την ιστορική του σημασία, και ένα σημαντικό κομμάτι του υλικού λαϊκού πολιτισμού της Κρήτης το οποίο δεν είχε ως σήμερα καταγραφεί, και που τώρα πλέον θα γίνει γνωστό μέσω της έκθεσης αλλά και του συνοδευτικού καταλόγου της.

Μέσα από τις 14 θεματικές ενότητες, ο επισκέπτης θα ξεναγηθεί αρχικά στα όπλα που υπήρχαν τις εποχές πριν το 21, από την εποχή του Κρητικού πολέμου μεταξύ Βενετών και Τούρκων. Αλυσιδωτός θώρακας, τόξο, βέλη, μαχαίρια και σπαθιά του 17^ου αιώνα. Στη συνέχεια θα δει τα αυτοσχέδια ξύλινα όπλα, τη χουρχούδα και το σπαθοράβδι, καθώς και τη σφεντόνα, επιβίωση του τύπου που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι ελαφρά οπλισμένοι, «ψιλοί» σφενδονήτες.

Με αυτά τα πρωτόγονα όπλα ξεκίνησαν τις μάχες οι περισσότεροι επαναστάτες, για να οπλιστούν στη συνέχεια καλύτερα από τα λάφυρα.

Η επόμενη προθήκη παρουσιάζει το περιεχόμενο του σακουλιού του πολεμιστή ο οποίος μην διαθέτοντας επιμελητεία έπρεπε να είναι αυτάρκης για όλες του τις ανάγκες, από την τροφή και την υπόδηση έως την φροντίδα των τραυμάτων του.

Ακολουθεί η ενότητα με τα «χρειώδη του πολέμου», δηλαδή όλα τα αναγκαία σύνεργα των πολεμιστών, από παλάσκες για τα φυσέκια έως τις μήτρες στις οποίες έχυναν τα βόλια, τους διάφορους τύπους των πυρομαχικών, αλλά ακόμα και φυλαχτά της εποχής.

Η πέμπτη και έκτη προθήκη παρουσιάζουν αντίστοιχα τα όπλα των αντιμαχόμενων.

Στα όπλα των Χριστιανών βλέπουμε το ασημένιο μαχαίρι του «Γιωργάκη Παπαδάκη» του 1796 (το παλαιότερο με χρονολογία κρητικό μαχαίρι), το γιαταγάνι του «Γιώργου» του 1820, καθώς και 3 πιστόλες με την επιγραφή στην κάνη «Γεώργιος Α(ναγνώστη) Σκουλάς», του επονομαζόμενου «Μπογκιόρνου».

 Θα δούμε όπλα των Τουρκοκρητικών με την ημισέληνο πάντα  σε εμφανές σημείο, αλλά και άλλα, στα οποία έχουν ενσωματωθεί μορφολογικά, σύμβολα της πίστης τους, όπως ένα ξύλινο ρόπαλο του οποίου η κεφαλή του παραπέμπει σε σχήμα μιναρέ, και ένα γιαταγάνι του οποίου η λαβή του έχει το σχήμα του καλύματος κεφαλής των σούφι δερβίσηδων. Πολυτελή όπλα όπως ένα γιαταγανομάχαιρο με την επιγραφή «Γαζή Χουσεΐν πασάς, 1645» (ο πορθητής του Ρεθύμνου το 1645), καθώς και ένα γιαταγάνι αξιωματούχου της στρατιάς του Ιμπραήμ.

Η προθήκη Ν7 και Ν8 είναι αφιερωμένες στα κρητικά μαχαίρια. Τα εκθέματα αρχίζουν από τα τέλη του 18ο αιώνα, οπότε διαμορφώνεται ο τύπος του Κρητικού μαχαιριού, έως και τα τέλη του 19ου αι., και είναι αντιπροσωπευτικά των χρονικών περιόδων και των διαφόρων τύπων που κατασκευάστηκαν. Έτσι ο επισκέπτης θα μπορεί να περιηγηθεί στις ιστορικές φάσεις και τους διάφορους άγνωστους μορφολογικούς τύπους του Κρητικού μαχαιριού.

Σε συνάφεια με τα μαχαίρια, η προθήκη Ν9 παρουσιάζει τα κρητικά γιαταγάνια με δερμάτινες ή ασημένιες θήκες. Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι ειδικά οι θήκες των ασημένιων κρητικών γιαταγανιών αποτελούν κορυφαίο δείγμα της μεταλλοπλαστικής τέχνης.

Στη συνέχεια στην προθήκη Ν10, βλέπουμε τα άλλα σπαθιά της εποχής, τις πάλες, τα σαμσχίρ που ήταν τα σπαθιά των ιππέων, σπαθιά για ναυτική χρήση κ.α.

Η προθήκη Ν11 παρουσιάζει τις κρητικές πιστόλες. Ξεχωριστές ανάμεσα στις πιστόλες της εποχής στο σχήμα και στο μήκος, μπρούτζινες ή ασημοστολισμένες.

Η προθήκη Ν12 φιλοξενεί τα διαφόρων τύπων τουφέκια της εποχής, αυτά που ήταν φτιαγμένα πρόχειρα για εμπόριο με τους τοπικούς πληθυσμούς, αυτά των τακτικών στρατών, τους τούρκικους σισανέδες και τα χαρακτηριστικά καριοφίλια, όπλα που χρησιμοποιήθηκαν στην Ελληνική επανάσταση αλλά ήρθαν και στην Κρήτη.

Η προθήκη Ν13 στεγάζει τα μακριά κρητικά τουφέκια, τις λεγόμενες «λαζαρίνες», όπλα τα οποία κατασχέθηκαν στο αφοπλισμό της Κρήτης από τις Μεγάλες δυνάμεις το 1900 και για αυτό είναι δυσεύρετα σήμερα.

Η προθήκη Ν14 περιλαμβάνει μια ποικιλία από όπλα, αγχέμαχα και πυροβόλα, που κυκλοφορούσαν στις διάφορες περιοχές της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και που βέβαια κάποια από πέρασαν και από την Κρήτη.

Συνεπώς δεν πρόκειται μόνο για μια έκθεση κειμηλίων, φόρο τιμής στους αντρειωμένους προγόνους, αλλά και για μια αναφορά στις συνθήκες που πολέμησαν, καθώς και για μια ξενάγηση στην τέχνη την τεχνική την αισθητική και τις πεποιθήσεις της εποχής.

Και για πρώτη φορά παρουσιάζονται τα άγνωστα εως τώρα εφόδια του πολεμιστή που περιέχονταν στο σακούλι του, και τα κρητικής κατασκευής όπλα, τόσο τα πρωτόγονα, όσα και αυτά των εργαστηρίων. Η έκθεση τελεί υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου.